Europarlementariër in ‘t Veld (D66) sprak dinsdag tijdens Safer Internet Day de volgende woorden:

“Langzamerhand is het tijd dat we met driehonderdduizend mensen op de dam gaan demonstreren en de overheid om opheldering gaan vragen”

Een volksopstand is waar ze om vraagt. Maar die komt er voorlopig niet. Waarom niet? Omdat, met uitzondering van een kleine groep, de mensen niet zien wat er gaande is.

Vandaar dat ik een poging doe de meest relevante zaken over de steeds verder gaande aantasting van de privacy door de overheid op een rijtje te zetten.

Veel mensen hebben niet in de gaten wat er gaande is doordat de maatregelen in stukjes komen. Iedere losse maatregel leidt niet tot veel discussie. Maar als je ze samen beschouwt, ziet het er heel anders uit.

Hier de meest relevante ontwikkelingen van de laatste tien jaar samengevat:

• Telecommunicatiewet, wet BOB (Bijzondere opsporingsbevoegdheden) en wet opsporing en vervolging terroristische misdrijven; Op verzoek moet ieder telefoongesprek (vast danwel mobiel) afgeluisterd kunnen worden. In 2008 werden zo 26.000 telefoontaps gedaan (exclusief de geheime van AIVD etc)
• Wet op de Legitimatieplicht; Iedereen moet in de openbare ruimte een kunnen laten zien wie hij/zij is. Lees ook over de “evaluatie”. (update: 7 juli 2009)
• Preventief fouilleren; Indien de politie daar aanleiding toe ziet, kan men in aangewezen gebieden iedereen fouilleren.
• Elektronisch Kind Dossier (EKD) en Verwijzingsindex; Met ingang van dit jaar moet van alle kinderen vanaf hun geboorte een EKD bijgehouden worden met daarin oa 900 vragen over de het kind, de ouders (gelovig of niet, vroeger mishandeld….) en de omgeving (slechte buurt, water dicht bij huis….). Meerdere instanties hebben toegang tot het dossier. Het blijft actief tot het kind 19 wordt en moet nog tot 15 jaar na het laatste incident bewaard worden (dus maximaal tot iemand 34 wordt)
• Wet Vorderen gegevens; Geeft opsporingsinstanties meer bevoegdheden om gegevens bij verschillende organisaties opvragen. Zo kunnen bijvoorbeeld de uitleengegevens bij een bibliotheek ingezien worden
• Swift; Nederland staat toe dat Amerika gegevens over internationale betalingen vanuit NL kan inzien
• Bankgegevens; Nederland staat toe dat Amerika bij buitenlandse vestigingen van Nederlandse banken kan afdwingen de rekeninggegevens van Nederlanders in te zien
• Vliegtuigpassagiersgegevens (PNR agreement); Europa (en dus NL) heeft ingestemd dat de VS allerlei gegevens over de passagiers krijgen voor vertrek, inclusief geloofsovertuiging indien bekend.

  De Wet Bescherming Personen wordt hiervoor aangepast (voorstel), waardoor het voor andere landen ook mogelijk wordt. (Update 2008-10-21)

• Wijziging wet op de Telecom; Geeft de ministers de mogelijkheid om mobiele gesprekken af te luisteren en/of te lokaliseren, zonder gerechtelijk bevel en zonder medeweten van de telecomproviders.
• Europese dataretentiewet; Alle verkeergegevens van mobiele gesprekken, alle positiebepalingen van mobiele telefoons en alle internethandelingen (mail, surfen…) moeten minimaal een half jaar worden bewaard en opgevraagd worden
• Uitbreiding wet invordering; Alle bovengenoemde verkeersgegevens in Nederland tenminste 12 maanden bewaren (Update: wet doorgevoerd 2008-05-22). (Update 4-9-09: Wet door Eerste Kamer goedgekeurd. Ze hebben wel verzocht om een aanpassing van de wet waardoor voor het internetverkeer een termijn van 6 maanden gaat gelden. Daarvoor is een aanpassing van de wet nodig die eerst weer langs de Tweede Kamer moet. Kabinet heeft inmiddels voorstel gemaakt)
• Wet Structuur Uitvoeringsorganisatie Werk en Inkomen en BSN; Alle bestanden van uitvoeringsorganisaties moeten op persoon (nu middels Burger Service Nummer) gekoppeld worden. Hier een alfabetische lijst van alle instanties die het BSN moeten gebruiken (update: 15-06-2009)
• Samengevoegde Wet ongebruikelijke transacties en Wet identificatie bij dienstverlening; Alle grote financiële transacties (€15.000) dienen gemeld te worden. En iedereen moet zich, met terugwerkende kracht, kunnen identificeren bij het openen of hebben van bankrekening of andere financiële diensten (update mei 2008, samenvoegen wetten)
• Wet Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten; De AIVD mag alle gegevensbestanden binnen overheid en bedrijfsleven opvragen en daarop datamining (patronen zoeken) toepassen
• Videobewaking; In vrijwel alle gemeenten en in metro’s, bussen, treinen, winkels, winkelcentra, ziekenhuizen, sporthallen, etc… wordt er 24 uur per dag met videocamera’s alles geregistreerd wat plaats vindt
• Elektronisch Medicatie Dossier: Alle gegevens over gebruikte medicijnen worden per persoon vastgelegd
• Elektronisch Patiënt Dossier: Alle medische gegevens van een persoon komen in één elektronisch dossier te zitten (wet aangenomen, invoerdatum onduidelijk) (update: 19-02-2009)
• Verplichte registratie van psychiatrische aandoening bij facturatie door psychiater. Wat u mankeert, kan door de overheid ten alle tijden opgevraagd worden middels de andere maatregelen (Nieuw: 16-04-2009)
• OV chipkaart; Op naam staand vervoersbewijs dat in de komende jaren voor alle openbaar vervoer met gelden en waarmee alle vervoersbewegingen vastgelegd kunnen worden en dan vervolgens zeven jaar opgeslagen blijven (update 31 augustus 2009). Update 7-7-09: Zie ook voorgenomen koppeling BSN studenten en hun OV chipkaart.
• Nationale Sigint Organisatie
• Paspoort met biometrische gegevens; Nieuwe paspoorten worden voorzien van een chip met biometrische gegevens. Deze gegevens komen vanaf 2009 ook in databases en kunnen voor andere doeleinden gebruikt worden. Tevens vanaf eind september 2009 verplicht om ook twee vingerafdrukken op de chip op te slaan. Wet aangenomen op 9 juni 2009 (Update 10-06-2009)
• Opslaan van DNA van familieleden van verdachten. Voorstel voor wet? Justitie wil breder gebruik (Update 22 juli 2009)
• Uitwisseling van DNA met andere landen in het kader van opsporen van criminelen. Verdrag van Prüm goedgekeurd in NL (Toegevoegd 22 juli 2009)
• Registreren en drie dagen bewaren van alle kentekens op knooppunt bij Zwolle. Uitbreiding daar gevraagd. Rotterdam scant alle kentekens op 5 punten en bewaart gegevens 3 maanden. (Update 18 augustus 2009)
• Inbreken door de politie op computers van verdachten om bewijs te verzamelen. (Toegevoegd 19 mei 2008)
• Uitbreiding wet op identificatieplicht. Verplichting ID bij je te hebben en vingerafdrukken plus foto’s van iedereen die gearresteerd wordt bewaren in een database (ook als ze onschuldig blijken). Heet nu: “Wet identiteitsvaststelling verdachten, veroordeelden en getuigen “. Goedkeuring door Eerste Kamer op 7 juli. (Update 7 juli 2009)
• Voorgenomen overeenkomst tussen de VS en Europa om alle gegevens over creditcards, financiën en internetverkeer uit te wisselen (Toegevoegd 29 juni 2008)
• Aanpassing energiewet waardoor alle huishoudens een zogenaamde slimme meter moeten installeren die in detail bijhoudt wat het verbruik is en waarvan de gegevens eindeloos lang opgeslagen kunnen worden. De verplichting is door de Eerste Kamer uit de wet gehaald. Maar er is geen grens gesteld aan de opslag van gegevens. Het is dus aan de oplettende burgers om op twee punten nee te zeggen (geen meter of geen opslag) (Update: 16 april 2009)
• Aanpassing op de wet studiefinanciering waardoor de ov-chipkaart van studenten gekoppeld wordt aan hun Burger Service Nummer. In voorbereiding. (Nieuw: 2 juli 2009)
• Het is de politie toegestaan om foto’s van mensen die zich verdacht gedragen voor beveiligingscamera’s van bijvoorbeeld winkels ongecensureerd te vertonen onder vermelding “overtreder/overvaller gezocht”. Ombudsman maakt protest (Toegevoegd 08-09-2009)

Iedere getroffen maatregel gaat steeds iets verder, ook al roept men bij iedere maatregel dat er een duidelijke grens getrokken wordt. Mooi voorbeeld is de verdediging van (toen nog) minister van Justitie Donner in de Eerste Kamer bij de Wet Opvraging (2005):

“Als zij zich aan de wet houden, kan geen opsporingsinstantie deze gegevens daar opvragen. Dit wetsvoorstel maakt het zoeken op profielen in bestanden van anderen niet mogelijk.”

Nog geen twee jaar later is middels de Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten dit wel mogelijk.

Een andere reden waarom mensen niet de straat op gaan, werd afgelopen zaterdag door kamerlid Teeven (VVD) als volgt uitgesproken:

“…als je niets te verbergen hebt, heb je ook niets te vrezen.”

Dat geeft aan hoezeer mensen niet begrijpen wat er mogelijk is en wat dat kan betekenen. In algemene zin zijn er al verschillende goede replieken op geschreven.

Maar een paar punten verdienen toch expliciete aandacht.

Men ziet zijn eigen gedrag vaak als “goed”. Maar vraag een willekeurig persoon of hij het acceptabel zou vinden als zijn buurman (toevallig ambtenaar op een van de dataministeries) in het elektronisch dossier ziet dat de persoon regelmatig seksvideo’s huurt, behoorlijk veel geld uitgeeft in de slijterij en ook nog eens een registratie heeft van mishandeling van een scheidsrechter, dan is het antwoord waarschijnlijk nee.

Verder is het ook nog zo dat het voor steeds meer functies of maatschappelijke rollen noodzakelijk is door een screening te gaan (denk ook aan wet BIBOB). En voor deze screening zal men het niet nalaten alle beschikbare gegevens te gebruiken. De persoon in kwestie zal nooit weten waarom hij/zij de baan niet gekregen heeft. Misschien mag u straks geen leraar meer zijn omdat uw laatste drie huizen steeds bij een kinderspeelplaats stonden, een bekend patroon van pedofielen.

En wat te denken van het risico dat uw kind uit huis geplaatst wordt omdat uit de dossiers blijkt dat u problemen in het verleden heeft gehad, er alcohol in het spel is en uw kind al twee keer in het ziekenhuis is geweest voor breuken als gevolg van het “vallen van de trap” (ja ja).

Mensen denken dus wel dat er niets aan de hand is, maar de praktijk toont aan dat misschien wel 1 op de 10 Nederlanders als verdacht te boek staat.

Naast dit alles, is er nog het probleem van de kwetsbaarheid van alle data opslag. Hoe goed je ook probeert gegevens te beschermen, procedures en maatregelen te nemen tegen misbruik, voorkomen kan je niet dat het in verkeerde handen valt. Recente gevallen in Engeland laten zien dat er niet zoveel voor nodig is om miljoenen gegevens kwijt te raken. Maar ook in Nederland zijn er voldoende voorbeelden van hoe gegevens op straat komen te liggen.

Het is inherent aan het systeem. Hoe meer je opslaat en hoe meer mensen er gebruik van moeten/kunnen maken, hoe groter de kans is dat er ergens iets mis gaat.

De kamer maakte zich recent druk om de matige afscherming van gegevens van Vecozo. Maar tegelijkertijd stemmen ze in met systemen die vele malen meer gegevens bevatten en door velen malen meer mensen geraadpleegd kunnen worden. De kamervragen voor 2010 kunnen alvast geschreven worden.

Bovenstaande gaat eigenlijk alleen nog maar uit van een goedwillende overheid. En hoe onwaarschijnlijk het ook is dat de overheid ooit kwaadwillend wordt (we zijn toch immers een democratie), het kan.

En dan ligt er een pijnlijke les uit het Nederlandse verleden. Een van de redenen waarom er in Nederland relatief veel Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn omgebracht was omdat we een uitstekende registratie hadden.

Wat we nu neerzetten is een systeem dat vele malen meer gegevens bevat en vele malen beter toegankelijk is. Het is voor een kwaadwillende regering een fluitje van een cent straks om alle ongelovigen of alle alcoholisten op te zoeken en te laten verdwijnen. Dat is immers in het belang van het grote geheel dan.

In de grondwet staan niet voor niets de artikelen 10 tot en met 13:

Art. 10.

3. De wet stelt regels inzake de aanspraken van personen op kennisneming van over hen vastgelegde gegevens en van het gebruik dat daarvan wordt gemaakt, alsmede op verbetering van zodanige gegevens.

Art. 11.

Bron: Steeph