De Buitenparlementaire Oppositie

In Amsterdam werd in januari 1991 bekendgemaakt dat Lex Hester, vaste medewerker van de linkse boekhandel Het Fort van Sjakoo, een lange carrière in dienst van de PID en de anti-terrorismeafdeling van de CRI, de Bijzondere Zaken Centrale (BZC) doorlopen had. Hester was onder meer een groot verzamelaar van literatuur van en over `gewapende groepen’. Zijn archief was legendarisch. De laatste jaren gaf hij ook een heftig blaadje uit, Het Info, dat vertaalde persverklaringen van verzetsgroepen publiceerde. De uitgave werd geheel bekostigd door zijn werkgever. Hester had goede contacten met het kleine scenetje van RAF-aanhangers in Nederland en – naar later bleek – radicale groepen in andere landen. Ook `Kamphuis’ onthulde aan een journalist dat hij in zijn politieke periode doorgedrongen was tot de harde kern van de RAF. Beide hebben veel meer gedaan dan alleen infiltreren. Tijd om eens na te gaan wat er waar is van de wilde verhalen dat het `terrorisme’ in Europa, en misschien ook in Nederland, onvermoede roergangers heeft gehad.(2)

Bruine brigades?

(Een populaire grap in Italië: Een opgewonden bode rent bij minister-president Andreotti naar binnen: “Meneer de premier, Aldo Moro is zojuist ontvoerd!” Andreotti: “Wat, is het nu al negen uur?”)
Vooral uit Italië kwamen met grote regelmaat geruchten over terroristisch dubbelspel. Met name de bloedig verlopen ontvoering van de christendemocratische leider Aldo Moro in 1978, bracht velen aan het twijfelen over de linkse signatuur van de Rode Brigades. Theoretisch was de ontvoering midden in Rome voor een linkse club al gekkenwerk maar er waren ook geruchten over bewijzen… Hoe kwam bijvoorbeeld een fotokopieermachine, die aantoonbaar in het bezit van de geheime dienst SID geweest was, bij de Brigades om hun pamfletten mee te reproduceren? Waarom kreeg (naar later pas bleek) de speciale onderzoeksrechter voor de ontvoering geen middelen om te werken en werd er niet binnengevallen op de plek waar Moro vastgehouden werd terwijl ze daar aanwijzingen voor hadden? En wat te denken van de aanwijzingen dat een deel van de kogels die bij de ontvoering afgevuurd werden (die vijf lijfwachten het leven kostten), zou stammen uit speciale militaire opslagplaatsen?
In een opzienbarende documentaire van de BBC (uitgezonden op 10 juni 1992) zit Alberto Franceschini, een van de oprichters van de Rode Brigades, in zijn gevangeniscel te piekeren. Hij uit vertwijfeld het vermoeden dat zijn organisatie op de een of andere manier gemanipuleerd werd. Hij vertelt dat hij graag wil weten wie dat was, “wie hem gebruikt heeft”, wie zijn leven kapotgemaakt heeft. Een van de belangrijkste leden van de Brigades die bij de ontvoering betrokken was, Morucci, zou volgens dezelfde uitzending na de ontvoering gepakt zijn met een notitieboekje vol telefoonnummers van geheime diensten.
Los van al deze duistere feitjes past een komplottheorie in Italië goed in een strategie die daar bij extreem-rechts was ontdekt: de `strategie van de spanning’. Deze strategie werd in uitgewerkte vorm aangetroffen in de kantoren van Aginter Press in Portugal. Toen dat bij de Anjerrevolutie in 1974 werd opgerold, bleek het een internationaal knooppunt van `spanningsstrategen’ te zijn. Deze hadden een plan ontwikkeld om de bevolking en politici door obscure moordpartijen en aanslagen dusdanig onzeker te maken dat ze een duidelijke keuze tegen linkse experimenten zouden maken en vóór een autoritaire militaristische staat. Fascistische commando’s waren daarbij bereid om voor de terreur te zorgen maar deze moest – om meerdere redenen – afgewisseld worden door (op het oog) linkse terroristische acties. De `linkse’ terreur kon geënsceneerd worden, met het gevaar dat dat ontdekt werd en zou terugslaan op de opdrachtgevers. Een andere optie was om het geweld over te laten aan authentieke linkse groepen die door infiltratie (of andere vormen van manipulatie) `gestuurd’ werden.

Vier keer hebben leden van de RAF op Nederlandse bodem vuurgevechten geleverd met de politie. Het kostte drie Nederlanders het leven. De schietpartijen waren ‘ongelukjes’. De RAF is nooit van plan geweest in Nederland aanslagen te plegen of banken te overvallen.

Voor de Rote Armee Fraktion was Nederland vooral een Rückzugsgebiet, een toevluchtsoord. Hetzelfde gold bijvoorbeeld voor Frankrijk, waar Andreas Baader onderdook nadat hij in mei 1970 door Ulrike Meinhof uit de gevangenis was bevrijd. De RAF besloot in Nederland en Frankrijk geen gewelddadige activiteiten te ontplooien in de hoop dat ze daar door de politie met rust zou worden gelaten. RAF-leden huurden in Nederland onopvallende appartementen, zogeheten konspirative Wohnungen, waar ze zich regelmatig schuilhielden en nieuwe acties beraamden.

Al vóór de RAF was opgericht kwamen linkse extremisten graag naar Amsterdam, vooral om drugs te gebruiken en te kopen. Bernward Vesper, echtgenoot van RAF-oprichtster Gudrun Ensslin en vader van haar kind, schrijft daarover in zijn onvoltooide, postuum verschenen autobiografische essay ‘Die Reise’. Ook Peter-Jürgen Boock van de tweede generatie van de RAF vertelt in de boeken die hij in de jaren negentig schreef over zijn vroege bezoeken aan Amsterdam en andere Nederlandse steden. Daar deed hij de drugsverslaving op die later enkele RAF-leden fataal zou worden. (lees verder…)

In de jaren zeventig en tachtig onderhield een aantal Nederlanders contacten met mensen in en rond de RAF. Sommigen op persoonlijke titel, anderen in georganiseerd verband. Er zijn evenwel geen aanwijzingen dat Nederlanders ooit direct waren betrokken bij gewelddadige acties van de terreurorganisatie.

Eind jaren zestig, begin jaren zeventig gingen tal van Nederlandse links-radicalen op ‘politieke vakantie’ naar Berlijn. Daar maakten ze de straatgevechten mee en woonden ze de nachtenlange discussies in de Wohngemeinschaften bij. Sommigen van hen waren ook getuige van de geboorte van de stadsguerrilla. Een enkeling kwam zelfs in de kring rond Andreas Baader en Gudrun Ensslin terecht. Dat overkwam bijvoorbeeld Ronald Augustin, die prompt zijn diensten aan de RAF aanbood. Hij heeft zijn hulpvaardigheid met zeven jaar cel moeten bekopen.

Netwerk
Er bestonden, kortom, van meet af aan contacten tussen Nederlanders en mensen in en rond de RAF. Veel contacten werden op persoonlijke titel onderhouden. Wanneer het over Nederlandse steun aan de RAF gaat, denkt men echter al gauw aan een radicale linkse jongerenorganisatie als de Rode Jeugd. Zulke organisaties vormden echter slechts het zichtbare deel van een verder nogal informeel en los netwerk van sympathisanten, vrienden en helpers van de RAF.

Het staat zo goed als vast dat Nederlanders nooit direct betrokken zijn geweest bij gewelddadige acties van de RAF zoals gijzelingen, bankovervallen en aanslagen op objecten en personen. De steun die Nederlanders aan de RAF verleenden, lag op andere terreinen, zowel legaal als illegaal. Nederlanders waren incidenteel behulpzaam bij de aanschaf van wapens en explosieven, bij het regelen van valse paspoorten en rijbewijzen, bij het verlenen van logies, bij het inrichten van depots voor wapens en valse papieren, bij het verspreiden van propaganda en bij het organiseren van protesten tegen de vermeende foltering van RAF-gevangenen.

De illegale activiteiten laten zich uiteraard moeilijk exact traceren. De weinige gevallen die bekend zijn, betreffen activiteiten van mensen uit kringen van de Rode Jeugd, de Rode Hulp en het Rood Verzetsfront. Dat heeft een simpele reden: de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) hield er de vinger aan de pols. In een enkel geval was de BVD zelfs de uitvoerder, zoals toen een agent die in de Rode Jeugd onder de naam ‘Zwart’ opereerde, een illegale Duitser met een pakket explosieven over de grens naar de Bondsrepubliek begeleidde.

Onwetendheid
Een bijzondere ontmoeting tussen Nederlanders en de RAF vond plaats in Zuid-Jemen. In de zomer van 1976 was een groep van vijftien mensen naar dat land afgereisd om een guerrillatraining te volgen in een kamp van het Volksfront voor de Bevrijding van Palestina. In dezelfde periode zat daar ook een aantal RAF-leden dat zich op nieuwe acties aan het beraden was. Het werd voor de Nederlandse groep een ontnuchterende ontmoeting. De ervaren Duitsers ergerden zich enorm aan de onkunde en onwetendheid van de Nederlandse beginnelingen. Ze behandelden de Nederlanders neerbuigend en lieten duidelijk merken hen ongeschikt te achten voor de gewapende strijd. Kennelijk vonden deze Nederlanders dat zelf ook, want vrijwel alle Jemen-gangers maakten na terugkeer in Nederland snel een einde aan hun loopbaan in de stadsguerrilla.

Eind jaren zeventig was het Rood Verzetsfront (RVF), dat haar basis had op een boerderij in Drente, een belangrijk centrum van activiteiten ter ondersteuning van de RAF. Welke vorm die ondersteuning had, is althans voor wat het ondergrondse deel betreft moeilijk te achterhalen. Bovengronds deed het RVF aan propaganda door informatiebijeenkomsten te organiseren en de Knipselkrant uit te geven. In die Knipselkrant verschenen onder meer teksten van gedetineerde RAF-leden, die door hun advocaten uit de gevangenis waren gesmokkeld.

Het beleggen van bijeenkomsten over de RAF en het uitbrengen van RAF-teksten had toen overigens al enige traditie in Nederland. Pionier op dat terrein was de journalist Boudewijn Chorus. Voor het Utrechtse uitgeverijtje Spuw vertaalde Chorus ‘Ontwerp van de stadsguerilla’ van de RAF en ‘Handboek voor de stadsguerillero’ van de Braziliaan Carlos Marighela. Na de Duitse Herfst in 1977 publiceerde hij een apologie van de RAF onder de titel ‘Als op ons geschoten wordt…’. In woord en geschrift legde Chorus telkens weer uit waarom het in de Bondsrepubliek wel tot gewapend verzet moest komen, om er steevast aan toe te voegen dat de situatie in Nederland niet met die in Duitsland kon worden vergeleken.

Politiestaat
De meer dan warme belangstelling voor de RAF in sommige links-radicale kringen kwam voort uit de angst dat de Bondsrepubliek zich in de richting van een politiestaat ontwikkelde en dat Nederland in die ontwikkeling zou worden meegesleurd. In feite werd die angst door veel Nederlanders gedeeld. Maar de grote meerderheid meende dat informatie, debat en een kritische pers betere middelen waren om de dreigende politiestaat af te wenden dan rechtstreekse steun aan de RAF. Zo dacht ook een organisatie als de Rode Hulp erover. Zij informeerde over de Duitse terreurbestrijding, protesteerde tegen het gevangenisregime waaraan RAF-leden werden onderworpen en voerde actie voor de RAF-gedetineerden die tegen hun behandeling in hongerstaking waren gegaan.

Aan de Rode Hulp waren de namen verbonden van onder meer Augustins advocaat Pieter Herman Bakker Schut, uitgever Rob van Gennep, psychiater Sjef Teuns en de journalisten Rudie Kagie, Rudie van Meurs en Boudewijn Chorus. Toen een groepje radicale leden de Rode Hulp tot een illegale organisatie dreigde om te vormen, trokken ze zich schielijk terug. Al snel vonden ze een nieuw onderdak: het Medisch-Juridisch Comité Politieke Gevangenen. De lijnen van dat comité naar de RAF waren kort. Bakker Schut verdedigde naast Augustin ook leden van de RAF die deel uitmaakten van de harde kern. Daarnaast gold Rob van Gennep in RAF-kringen als iemand bij wie men gerust kon aankloppen, al zijn er geen aanwijzingen dat de linkse uitgever enig aandeel had in de illegale activiteiten van zijn bezoekers.

Kortom, in de jaren zeventig en ook nog in de jaren tachtig bestonden er verschillende soorten contacten tussen Nederlanders en de RAF. Maar op een enkele uitzondering na (Augustin), hadden die contacten niet het karakter van, zoals dat juridisch heet, ‘lidmaatschap van een criminele organisatie’.